NIEDOBÓR SUROWCÓW

Ta pierwsza z przyczyn realnych kryzysów ma zatem —z punktu wi­dzenia właścicieli i dysponentów kapitału — charakter obiektywny. Nie mają oni na nią żadnego wpływu bądź wpływ ten jest ograniczony ze wzglę­du na aktualny stan wiedzy łub uwarunkowania polityczne. Istnieje wszak­że — zdaniem Marksa — druga przyczyna, której trudno byłoby przypisać cechę obiektywności i niezależności od działań właścicieli i dysponentów kapitału. Ten niedobór surowców może zaistnieć niezależnie od urodzaju bądź od naturalnej wydajności pracy. „Jeżeli mianowicie w danej gałęzi pro­dukcji wyłożono na maszyny itd. niewspółmiernie dużą część wartości dodatkowej, kapitału dodatkowego, to chociaż materiał wystarczałby na produkcję w dawnej skali, nie wystarczałby jednak na produkcję w nowej skali. A więc przyczyną (kryzysu — przyp. M.S.) jest nieproporcjonalna przemiana dodatkowego kapitału w różne jego elementy.