NIEUSTANNE ROZSZERZENIE

Następuje to przez nieustanne rozszerzanie reprodukcji i akumulacji, a przeto i przez nieustanne powrotne przekształcanie dochodu w kapitał, gdy tymczasem […] masy producentów są ograniczone do przeciętnej miary potrzeb i, zgodnie z naturą produkcji kapitalistycznej, ograniczone być muszą” Dochodzimy zatem do paradoksalnego z pozoru wniosku. Źródłem nadprodukcji, a tym samym zahamowania procesu reprodukcji rozszerzo­nej, okazują się działania obliczone na przyspieszanie tego procesu. Prze­znaczanie zbyt dużej części produktu globalnego, a więc nie tylko kapitali­zowanej części wartości dodatkowej, na akumulację, rozumianą tak jak rozumieją ją niektórzy nasi teoretycy, prowadzi do tego, że powstaje nad­produkcja towarów.Rozwijając myśl Marksa można powiedzieć, że nadprodukcja ta może mieć co najmniej dwie postacie: jawną i utajoną. Nadprodukcja jawna poja­wia się wówczas, gdy zbyt duża część produktu globalnego przeznaczona jest na kapitał trwały lub obrotowy oraz gdy cała akumulacja dzieli się w odpowiednich proporcjach pomiędzy środki trwałe, obrotowe i siłę roboczą.